
اسلام آباد: به گزارش راز نیوز به نقل از بیبیسی | چهار فوریه 2004 در پاکستان روزی بود که مردم این کشور در صفحههای تلویزیون خود با صحنهای مواجه شدند که کمتر از یک انفجار خبری نبود و پژواک آن نه تنها در پاکستان بلکه در سراسر جهان شنیده شد.
این «انفجار» همان زمانی رخ داد که دکتر عبدالقدیر خان چهره شاخص برنامه هستهای پاکستان، در تلویزیون دولتی اعتراف کرد که به طور غیرقانونی اسرار هستهای را به کشورهای دیگر فروخته است و دولت پاکستان از این موضوع بیخبر بوده است.
دکتر عبدالقدیر خان با کتوشلوار و کراوات و به زبان انگلیسی ساده گفت: «تحقیقات نشان داد که فعالیتهای گزارششدهای صورت گرفته که در ابتدا به دستور من شروع شدهاند. در گفتگو با مقامات دولتی مربوطه با مدارک و نتایج مواجه شدم و داوطلبانه پذیرفتم که بیشتر این گزارشها درست هستند.»
او خطاب به مردم پاکستان گفت: «برادران و خواهران عزیزم، من تصمیم گرفتم به شما حقایقی را بگویم تا عذرخواهی عمیق و بیقیدوشرط خود را اعلام کنم. همچنین میخواهم روشن کنم که دولت هرگز اجازهای برای این فعالیتها نداده بود.»
پس از این سخنان، ژنرال پرویز مشرف رئیسجمهور وقت پاکستان، دکتر عبدالقدیر خان را در خانهاش در حصر خانگی قرار داد و ارتباط او با جهان قطع کرد؛ درحالیکه این داستان همچنان در تیتر رسانههای داخلی و خارجی ماند.
مجله تایم در 14 فوریه 2004 با تصویری از دکتر خان بر روی جلد خود تیتر زد: «تاجر خطر».
خبرهایی مشابه در سراسر جهان منتشر شد اما در داخل پاکستان این پرسش مطرح شد که چگونه ممکن است چنین دانشمندی سالها اسرار و فناوری هستهای را بفروشد بیآنکه کسی مطلع شود، بهویژه ارتش و سازمانهای اطلاعاتی پاکستان.
چهار سال بعد دکتر خان در گفتوگویی با گاردین اظهار کرد که متن این اعتراف را از روی برگهای خوانده که به او داده شده بود.
اتهام اصلی علیه وی این بود که او از طریق یک شبکه مخفی، اسرار هستهای را به ایران، کره شمالی و لیبی منتقل کرده و به برنامه هستهای این کشورها کمک کرده است.
آغاز داستان: ایران، کره شمالی و لیبی
این پرونده در دهه 1990 میلادی شروع شد. به گزارش بیبیسی در دسامبر 2004، دستگاههای اطلاعاتی انگلیس و سازمان CIA آمریکا اواخر دهه 90 موفق شدند به شبکه مخفی دکتر خان نفوذ کنند. این دستگاهها با کمک منابع مختلف و دفتر مرکزی اطلاعات انگلیس (GCHQ) به مشتریان دکتر خان، شرکتهای جعلی، منابع مالی و شبکه آزمایشگاهی وی دست یافتند.
با روشن شدن ابعاد شبکه بینالمللی دکتر خان که تجهیزات تولید سلاح هستهای فراهم میکرد، کمیته اطلاعات مشترک بریتانیا از اوایل 2000 نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرد.
اما حلقه کلیدی ماجرا دسامبر 2003 بود که افسران CIA و MI6 در دیداری با مقامهای لیبی، مدارک و طراحیهای سلاح هستهای را دریافت کردند؛ این اسناد و تجهیزات، بنا بر اسناد، توسط دکتر خان تأمین شده بود و همین بهانهای شد برای فشار آمریکا به پاکستان جهت اقدام علیه دکتر عبدالقدیر خان.
اعتراف رسمی دولت پاکستان
مارس 2005 میلادی شیخ رشید احمد وزیر اطلاعات وقت، در مصاحبه تلفنی با آسوشیتدپرس تأیید کرد که دکتر خان بهطور شخصی سانتریفیوژهایی را به ایران فروخته بود و دولت از این معامله بیاطلاع بود. این اولین اعتراف رسمی یک مقام پاکستانی در اینباره بود.
گزارش بیبیسی در اکتبر 2021 نشان میدهد برنامه سانتریفیوژ نطنز در ایران بر اساس طراحیها و موادی بنا شد که شبکه دکتر عبدالقدیر خان تأمین کرده بود. در گزارشی آمده که نمایندگان دکتر خان فهرست کاملی از اجزا، قیمت و سفارشهای لازم را در اختیار ایران قرار داده بودند.
طبق گزارش، وزارت خارجه ایران در واکنش به این ادعاها اعلام کرد که تجهیزات را از دلالان خریداری کرده اما منشأ آن را نمیدانست و برنامه هستهای ایران صلحآمیز است.
تأسیسات نطنز که حدود 250 کیلومتر از تهران فاصله دارد، از 2007 میلادی تحت تحریم شورای امنیت قرار داشت و اخیراً هدف حملات اسرائیل قرار گرفته است.
بر اساس گزارشها، پیش از حملات اخیر آمریکا و اسرائیل، نطنز حدود ۱۴ هزار سانتریفیوژ داشت که ۱۱ هزار عدد در حال فعالیت بود.
البرادعی و اتهامات تازه
محمد البرادعی رئیس وقت آژانس بینالمللی انرژی اتمی، در مصاحبه با بیبیسی در برنامه هارد تاک گفت که شبکه دکتر خان در 30 کشور و با حدود 30 شرکت درگیر بوده و بسیاری از این شرکتها حتی نمیدانستند در حال کمک به قاچاق فناوری هستهای هستند.
او تأکید کرد که پاکستان هرگز اجازه نداد آژانس با دکتر خان مصاحبه کند. در این گفتوگو، البرادعی هرگونه مدرک مبنی بر نقش سوریه یا عربستان در این شبکه را رد کرد.
دفاعیات دکتر خان
دکتر عبدالقدیر خان در سالهای پایانی عمر خود بارها این اتهامات را رد کرد و مدعی شد هیچ ارتباطی با برنامه هستهای هیچ کشور دیگری بهجز پاکستان نداشته است. او کمک به ایران را غیرمنطقی خواند و آن را مشابه تبلیغات دروغین درباره عراق دانست و گفت ایران عضو NPT است و هر زمان میتواند تحت بازرسی قرار گیرد.
او همچنین مدعی شد کره شمالی نیازی به کمک پاکستان نداشت و درباره لیبی هم گفت کشوری که نتواند دوچرخه بسازد، نمیتواند بمب اتمی تولید کند.
نگاه کارشناسی
سید محمد علی، کارشناس دفاعی، به بیبیسی گفت که موضع دولت پاکستان همواره این بوده که اقدامات دکتر خان فردی بوده و ارتباطی با سیاستهای رسمی دولت نداشته است.
او تأکید کرد که پاکستان بهطور پیوسته موضع داشته که برنامه هستهایاش تنها برای بازدارندگی و دفاع ملی است و به دیگر کشورها منتقل نخواهد شد.